Hoàng tử bé và những mối duyên lành (3)

Mối duyên hạnh ngộ 100 năm

Nhà văn Antoine de Saint-Exupéry sinh ngày 29 tháng 6 năm 1900 tại Lyon, thành phố lớn thứ ba Pháp. Năm 9 tuổi, ông cùng với em trai kế François và em gái út Gabrielle được mẹ đưa về sống gần nhà ông nội tại Le Mans, một thành phố nhỏ cách Paris khoảng 200 km về hướng tây nam. Ông trải qua gần sáu năm trọ học ở một ngôi trường cấp II công giáo tỉnh lẻ êm đềm, với phương châm chủ đạo là “Thành kính, lao động, giản dị”.

Đến năm 1914, khi chiến tranh thế giới lần thứ nhất bùng nổ, ông bắt đầu lưu lạc cùng gia đình, chuyển chỗ học cấp III nhiều lần, trước tiên là ở ngôi làng nhỏ Villefranche-sur-Saône thuộc tỉnh Rhône gần quê nhà Lyon. Cuộc sống nhàm chán nơi này đã khiến gia đình ông quyết định quay lại Le Mans kết thúc lớp đệ nhị (tương đương lớp 10 ở Việt Nam), trước khi chuyển sang Fribourg (Thuỵ Sĩ) học tiếp lớp đệ nhất. Sau khi tốt nghiệp tú tài, với hai kì thi tại Paris (lần 1) và Lyon (lần 2), ông lên Paris luyện thi vào Trường Hải quân, một ngôi trường đào tạo danh giá của nước Pháp. Từ đây ông bắt đầu có những cuộc gặp gỡ, tiếp xúc, bước dần vào thế giới văn chương.

Ảnh: Antoine de Saint-Exupéry cùng bạn học tại Trường Sainte-Croix, Le Mans: lớp đệ tam năm học 1913-1914 (trên) và lớp đệ nhị năm 1915 (dưới). Nguồn: Succession Saint Exupéry – d’Agay.

Thi vào Trường Hải quân không đạt, ông đăng kí học dự thính ngành kiến trúc tại Trường Mĩ thuật Quốc gia trong một thời gian ngắn. Tình yêu với bầu trời từ thuở bé của ông như bông hoa bung nở năm 1921, khi ông thực hiện nghĩa vụ quân sự tại Trung đoàn Không quân tiêm kích số 2 ở Strasbourg, được theo học và hoàn thành chứng chỉ phi công quân sự. Đặc biệt là từ năm 1926, khi ông trở thành phi công lái máy bay đưa thư cho hãng Latécoère, sau vài công việc tạm bợ trong quãng thời gian đầu kết thúc nghĩa vụ quân sự. Sự nghiệp văn chương của Saint-Ex (tên gọi thân mật mà người đời sau đặt cho ông) bắt đầu đạt được những thành tựu mà giờ đây ai cũng biết đến…

Tôi xuất thân từ một thị trấn nhỏ miền cao nguyên Lâm Đồng. Từ nhỏ đến khi tốt nghiệp cấp III năm 1996, trước khi rời quê hương xuống Sài Gòn học đại học, một chữ tiếng Pháp bẻ đôi tôi cũng không biết. Lúc bấy giờ cộng đồng Pháp ngữ đang trên đà phát triển mạnh mẽ, tôi có cơ hội đăng kí học chương trình tăng cường tiếng Pháp ngoài thời gian học chuyên môn sinh học và sư phạm. Thông thường, những người học tiếng Anh trước rồi chuyển sang tiếng Pháp rất hay gặp khó khăn; nhưng cá nhân tôi thì lại thấy rất dễ dàng. Thậm chí, tôi còn tìm được nhiều điểm tương đồng giữa các quy tắc văn phạm tiếng Pháp với những gì tôi đã được học từ một thầy giáo dạy tiếng Anh năm lớp 8.

Tốt nghiệp đại học năm 2000, tôi được cấp học bổng du học Pháp, theo chương trình cao học chuyên sâu (DESS) “Giảng dạy khoa học bằng tiếng Pháp ngôn ngữ nước ngoài” tại Đại học Le Mans. Đây cũng là thời điểm nước Pháp kỉ niệm 100 năm ngày sinh Saint-Ex, với rất nhiều tin tức, bài viết về cuộc đời và sự nghiệp của ông. Gần tròn một tháng sau khi đặt chân đến Le Mans, tôi đi nhà sách và mua được quyển “Le Petit Prince” ấn bản 1999, do nhà xuất bản Gallimard vừa phát hành lại, phục hồi một cách trung thành nhất ấn bản đầu tiên tại Mĩ, cũng là bản duy nhất có sự xác thực của tác giả lúc sinh thời.

Những kí ức thời thơ ấu của Saint-Ex, trong đó có quãng thời gian ông sinh sống và học tập tại Le Mans, là một phần cấu thành quan trọng của tác phẩm “Hoàng tử bé”. Tôi bắt đầu đọc tác phẩm năm 22 tuổi, nhưng với vốn liếng ngôn ngữ như một đứa trẻ, sau trên dưới 1.000 giờ học tiếng Pháp suốt bốn năm đại học. Cuộc sống xa quê hương đất nước thuở Internet còn sơ khai lúc bấy giờ càng làm tăng cảm giác cô độc, dường như đã giúp tôi “thấm” tác phẩm một cách nhẹ nhàng, tự nhiên. Ngay lập tức, tôi viết vào nhật kí: “Anh tìm ra một nguồn vui mới em ạ! Anh sẽ dịch cuốn “Petit Prince”, để về tặng em.”

Sự cô độc là mối nhân duyên kì lạ gắn kết hoàng tử bé và chú phi công. Sự cô độc cũng là chất xúc tác cho cuộc hạnh ngộ 100 năm trên đất Pháp, ở thành phố Le Mans nhỏ bé yên bình. Lần đầu tiên tôi đọc “Hoàng tử bé” với tất cả sự trong trẻo nguyên sơ ban đầu. Lần đầu tiên tôi đọc Saint-Ex với ấn phẩm cuối cùng mà ông đã dày công trau chuốt. Như bông hoa hồng đỏm dáng trong truyện vẫn “không ngừng tô điểm thêm nhan sắc, bên trong căn phòng xanh khép kín của mình. Nó lựa thật kĩ từng nước màu. Nó chậm rãi khoác từng vạt áo, làm đầy đặn thêm từng cánh hoa. Nó không muốn nở ra nhăn nhúm như đám hoa mào gà. Nó chỉ muốn xuất hiện trong ánh hào quang rực rỡ của một sắc đẹp đầy đặn.”

Tôi vốn học chuyên sâu về khoa học, chỉ có chút vui thú viết lách như một cuộc dạo chơi chốn văn chương. Dịch sách dịch truyện không phải là nghề nghiệp, nên tôi chỉ dịch vì niềm yêu thích. Một sự yêu thích vì đồng cảm với những thông điệp nhẹ nhàng, giản dị nhưng vô cùng sâu sắc mà Saint-Ex đã gửi gắm lại cho đời sau. Như ông viết về tình yêu thương và niềm hạnh phúc: “Nếu ai đó yêu thương một bông hoa chỉ có duy nhất giữa hàng triệu triệu những vì sao, chỉ cần ngước mắt ngắm nhìn nó cũng đã đủ cảm thấy hạnh phúc rồi.” Đó chính là cảm giác mà tôi đã bao lần trải qua trên đất Le Mans, mỗi đêm khuya tan giờ làm thêm ở nhà hàng trong trung tâm thành phố, một mình đạp xe về kí túc xá trên đồi cao ở vùng ngoại ô, miệng lẩm nhẩm bài tình ca của muôn đời. “Phì phò leo con dốc dài. Trên đỉnh đầu chợt một ngôi sao sáng. Sao Hôm. Sao Mai. Sao Vệ nữ. Sao Kim. Sao dẫn dắt tình yêu, sao tiếp thêm sức mạnh...”

Dù vậy, bản dịch mà tôi mong mỏi phải đến gần ba năm sau đó mới hoàn thành, trước khi được xuất bản lần đầu năm 2005. Tựa như “cuộc trang điểm bí ảo” của bông hoa hồng, quá trình thai nghén, thành hình và xuất bản bản dịch “Hoàng tử bé” của tôi cũng kéo dài trong thầm lặng. Và dĩ nhiên, cũng cần nhiều mối duyên lành khác, kết nối từ trái tim đến trái tim…

Kì sau: Những mối duyên lành từ trái tim đến trái tim